مقدمه

تشخیص زودهنگام سرطان پوست، کلید حفظ زندگی و زیبایی شماست. وقتی صحبت از سرطان پوست، ملانوما، BCC و SCC می‌شود، بسیاری تصور می‌کنند این‌ها بیماری‌های نادری هستند یا فقط مشکلاتی برای افراد مسن. اما حقیقت این است که هر کسی در هر سنی می‌تواند در معرض خطر قرار گیرد.
چه یک لکه کوچک دارید که ناگهان تغییر کرده باشد و چه برآمدگی جدیدی روی پوستتان ظاهر شده باشد، ممکن است این علائم اولیه‌ای باشد که نباید نادیده بگیرید.

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که وقتی سرطان پوست، به‌ویژه ملانوما، در مراحل اولیه تشخیص داده شود، احتمال درمان موفق آن بسیار بالا می‌رود. برای مثال، استفاده از قانون ABCDE — شامل Asymmetry (ناقرینگی)، Border (حاشیه نامنظم)، Color (رنگ گوناگون)، Diameter (قطر بیش از ۶ میلی‌متر) و Evolving (تغییرات پیوسته) — یکی از قابل‌اعتمادترین روش‌ها برای شناسایی زودرس ملانوماست (Geller AC et al., JAMA Dermatology, 2020).

در این مقاله، با زبانی ساده و علمی، توضیح می‌دهیم که علائم سرطان پوست شامل چه مواردی است، چرا تشخیص زودهنگام اهمیت دارد، چگونه خودآزمایی انجام دهید و چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید.

---

تعریف و مروری کلی

سرطان پوست چیست؟

سرطان پوست رشد غیرقابل‌کنترل سلول‌های غیرطبیعی پوست است که معمولاً بر اثر آسیب DNA ناشی از اشعه فرابنفش (UV) خورشید یا منابع مصنوعی مانند سولاریوم ایجاد می‌شود. این آسیب باعث می‌شود مکانیسم‌های ترمیم سلولی مختل شده و سلول‌ها به‌طور نامحدود تقسیم شوند.

انواع شایع سرطان پوست

۱. کارسینوم سلول بازال (BCC)

شایع‌ترین نوع سرطان پوست که از سلول‌های بازال در اپیدرم شروع می‌شود. رشد کند دارد و به‌ندرت متاستاز می‌دهد، اما می‌تواند به بافت‌های اطراف نفوذ کند.

۲. کارسینوم سلول سنگفرشی (SCC)

از سلول‌های سنگفرشی لایه خارجی پوست منشأ می‌گیرد. رشد سریع‌تر نسبت به BCC دارد و احتمال متاستاز آن بیشتر است.

۳. ملانوما

کم‌شیوع‌ترین اما خطرناک‌ترین نوع سرطان پوست که از سلول‌های ملانوسیت (تولیدکننده رنگدانه ملانین) آغاز می‌شود. تمایل زیادی به گسترش به سایر اندام‌ها دارد و مرگ‌ومیر بالاتری دارد.

---

علل و عوامل خطر

نور UV و آفتاب‌سوختگی

بیشترین عامل خطر، قرار گرفتن طولانی‌مدت یا شدید در معرض اشعه UV است. طبق گزارش Skin Cancer Foundation، حتی یک آفتاب‌سوختگی شدید در کودکی می‌تواند خطر ملانوما را دو برابر کند.

پوست روشن و خال‌های زیاد

افرادی با پوست روشن، موهای بلوند یا قرمز، چشم‌های رنگی و تعداد زیاد خال یا خال‌های غیرمعمول (dysplastic nevi) در معرض خطر بالاتری هستند.

سابقه خانوادگی

وجود سابقه ملانوما یا BCC و SCC در بستگان درجه یک خطر ابتلا را به‌شدت افزایش می‌دهد.

سن، جغرافیا و شغل

افراد مسن، ساکنان مناطق نزدیک به خط استوا و کسانی که در فضای باز کار می‌کنند (کشاورزان، ماهیگیران، کارگران ساختمانی) بیشتر در معرض خطرند.

---

علائم و نشانه‌ها

علائم ملانوما و قانون ABCDE

• A – Asymmetry (ناقرینگی): یک نیمه خال با نیمه دیگر تفاوت دارد.

• B – Border (حاشیه نامنظم): لبه‌های خال ناهموار یا دندانه‌دار است.

• C – Color (رنگ متغیر): رنگ‌های قهوه‌ای، مشکی، قرمز، سفید یا آبی در یک خال دیده می‌شود.

• D – Diameter (قطر): بیش از ۶ میلی‌متر (به اندازه پاک‌کن مداد)

• E – Evolving (تغییر): هر تغییر در اندازه، شکل، رنگ یا علائم (خارش، خونریزی)

علائم BCC

• برآمدگی شفاف یا مرواریدی

• زخم‌های کوچک که بهبود نمی‌یابند

• لکه‌های مومی یا صورتی براق

علائم SCC

• برجستگی یا پلاک قرمز و پوسته‌دار

• زخم‌های باز با حاشیه ضخیم

• ضایعاتی که به‌سرعت رشد می‌کنند

نشانه‌های کمتر شناخته‌شده

• لکه‌های خشک و خارش‌دار (Actinic keratosis)

• تغییر در خال‌های موجود بدون درد

---

تشخیص و غربالگری

خودآزمایی پوست

یک‌بار در ماه، جلوی آینه بایستید و تمام بدن (از پوست سر تا کف پا) را بررسی کنید. از قانون ABCDE استفاده کنید.

معاینه توسط متخصص پوست

پزشک ممکن است از درماتوسکوپ استفاده کند تا ساختارهای زیر سطح پوست را ببیند.

بیوپسی

اگر ضایعه مشکوک باشد، نمونه‌برداری انجام می‌شود تا نوع سلول‌های غیرطبیعی مشخص شود.

---

درمان‌ها

• BCC و SCC: جراحی موهس (Mohs surgery)، کرایوتراپی، لیزر

• ملانوما: جراحی، ایمنی‌درمانی (مانند Pembrolizumab)، درمان هدفمند (BRAF inhibitors)

• روش‌های نوین: واکسن‌های درمانی و ترکیب ایمونوتراپی با پرتودرمانی

---

پیشگیری

• استفاده روزانه از ضدآفتاب SPF ۳۰ یا بالاتر

• پرهیز از سولاریوم

• پوشیدن لباس و کلاه لبه‌دار

• خودآزمایی ماهانه

---

جدول مقایسه انواع سرطان پوست

---

افسانه‌ها و واقعیت‌ها

• افسانه: فقط افراد سفیدپوست دچار سرطان پوست می‌شوند.
  واقعیت: تمام انواع پوست، حتی تیره، در معرض خطرند.

• افسانه: ضدآفتاب باعث کمبود ویتامین D می‌شود.
  واقعیت: می‌توان ویتامین D را از رژیم غذایی و مکمل‌ها دریافت کرد.

---

نتیجه‌گیری

سرطان پوست اگر زود تشخیص داده شود، در بیشتر موارد کاملاً درمان‌پذیر است. تنها کافی است آگاه باشید، پوست خود را بشناسید و تغییرات کوچک را جدی بگیرید.

---

پرسش‌های متداول (FAQs)

۱. آیا همه خال‌ها خطرناک‌اند؟ خیر، اما تغییر در آن‌ها مهم است.
۲. چند وقت یک‌بار باید خودآزمایی کنم؟ ماهی یک بار.
۳. آیا ملانوما فقط در پوست دیده می‌شود؟ خیر، می‌تواند در چشم یا ناخن هم ایجاد شود.
۴. آیا BCC خطرناک است؟ به‌ندرت متاستاز می‌دهد ولی می‌تواند بافت اطراف را تخریب کند.
۵. آیا ضدآفتاب ۱۰۰٪ مانع سرطان می‌شود؟ خیر، ولی خطر را به‌شدت کاهش می‌دهد.
۶. اگر ضایعه‌ای خونریزی کرد، خطرناک است؟ بله، باید بررسی شود.
۷. آیا لیزر می‌تواند سرطان پوست را درمان کند؟ در موارد خاص و ضایعات سطحی بله.
۸. آیا سولاریوم ایمن‌تر از آفتاب است؟ خیر، حتی خطرناک‌تر است.
۹. آیا کودکان هم ممکن است دچار شوند؟ بله، هرچند کمتر شایع است.
۱۰. بهترین فصل برای بررسی پوست چه زمانی است؟ همه فصول، اما به‌ویژه بعد از تابستان.