شامپوها پرکاربردترین ماده شوینده موها و بدن هستند. امروز برخلاف گذشته ها که تنها چند برند محدود شامپو وجود داشت و تمام افراد خانواده از یک شامپو به صورت مشترک استفاده می کردند، هر فرد در خانواده شامپوی مخصوص خود را دارد و این محصول بهداشتی به یک وسیله شخصی تبدیل شده است. بنابراین انتخاب یک شامپوی مناسب برای سن و جنس، وضعیت چرب و خشک بودن مو، موی رنگ شده یا آسیب دیده و… از میان برندهای مختلف با ترکیبات گوناگون کار راحتی نیست. در این مطلب قصد داریم ترکیبات مختلف موجود در شامپوها و کاربرد هرکدام از آنها را به طور خلاصه توضیح دهیم تا در هنگام انتخاب شامپوی مناسب به جای اینکه تحت تاثیر تبلیغات برندها قرار بگیرید بتوانید بر اساس نیاز موهایتان شامپوی حاوی ترکیبات مناسب را انتخاب کنید.

پس از مطالعه این مقاله پاسخ سوالات زیر را خواهید یافت:

• چرا باید برای شستن موها از شامپو استفاده کرد و نه صابون یا فقط آب؟
• شامپوها از چه ترکیباتی درست می شوند و هر کدام چه کاربردی دارند؟
• چگونه شامپوی مناسب خودمان را انتخاب کنیم؟
• روش صحیح شستن موها چیست؟

 

 

کدام برای شستن مو بهتر است: شامپو، صابون یا فقط آب؟

در حالت طبیعی پوست سر و موها توسط سبوم که از غدد چربی (یا غدد سباسه) ترشح می‌شود، نرم می‌شوند. این ترکیب روغنی می‌تواند مانع از دست دادن آب از پوست و موها شود و درخشش موها را سبب شود؛ اما همین لایه روغنی پوست سر معایبی هم دارد: گرد و غبار، ذرات دوده و دیگر آلودگی‌های محیطی و نیز ذرات کراتین خود پوست به آن می‌چسبند و موها بو و نمای بدی پیدا می کنند، بنابراین برای برداشتن این آلودگی‌ها و نیز سلول‌های لایه کراتینی پوست (که از پوست جدا شده‌اند و به لایه روغنی چسبیده‌اند)، باید لایه روغنی پوست را برداشت تا ذرات موجود در آن هم از بدن خارج شوند. شامپوها وظیفه تمیز کردن پوست سر و موها را بر عهده دارند. سورفاکتانت ماده فعال موجود در شامپوها است که ذرات کوچک چربی را احاطه کرده، آن‌ها را به دام می‌اندازد (همان ذرات چربی که حاوی آلودگی‌ها هستند) و به دنبال آبکشی این مواد از پوست سر و موها شسته می‌شوند.

به دو دلیل مهم نباید از صابون‌های معمولی برای شستشوی موها استفاده کرد:

• صابون‌های معمولی pH بالایی دارند که می‌تواند به پوست و مو آسیب برساند.
• در آب لوله کشی املاح مختلفی وجود دارد، به دنبال استفاده از صابون‌های معمولی با آب لوله‌کشی، نمک‌های کلسیم تولید می‌شوند که به موها می‌چسبند و سبب شکنندگی و کدر شدن موها شده، کاری می‌کنند که بسختی بتوان موها را شانه کرد.

 

چرا با آب تنها نمی شود موها را شست؟

حتما میدانید که چربی را نمی شود به راحتی با آب شست(ظرفهای چرب را هم نمیشود با آب حتی داغ هم به راحتی شست). آب میتواند تنها موادی را بشوید که در آب حل می شود و چربی در آب حل نمی شود.

پس برای شستن چربی به مواد شوینده ای احتیاج داریم که هم چربی را حل کنند و هم خودشان محلول در آب باشند. این وظیفه را  موادی در محصولات شوینده به عهده دارند که سورفاکتانت نامیده می شوند. سورفاکتانت‌ها ترکیباتی محلول در آب هستند و از جمله اجزای اصلی تشکیل دهنده صابون‌ها و شامپوها به شمار می‌روند. سورفاکتانت‌ها با کمک ساختمان شیمیایی خاص خود می‌توانند تمیز کنند! مولکولهای سورفاکتانت دو سر دارند یک سر چربی دوست است که به چربی های روی پوست و مو می چسبد و یک سر آنها آب دوست است که در سمت خارج قرار میگیرد و به این ترتیب آن‌ها اطراف ذرات چربی (و آلودگی‌های موجود در آن) را احاطه می‌کنند و ساختمان‌های شیمیایی به نام میسل تشکیل می‌دهند که به خاطر سر آب دوست خود در آب محلول است و توسط آب از مو یا پوست شسته می‌شود (در حالی که چربی را نمی‌شود به راحتی و به کمک آب از پوست یا مو زدود)!

 

چطور شامپوی مناسب را انتخاب کنیم؟

شامپو تنها موها را تمیز نمی‌کند بلکه وظایف دیگری هم بر عهده دارد. در ادامه معیارهای انتخاب شامپوی مناسب را آورده ایم:

• نوع مو:
  • مو خشک است یا چرب؟
  • آیا موها نازک هستند؟
  • آیا موها رنگ شده یا فر شده هستند؟
• مشکلات مرطوب به پوست سر
  • آیا شوره سر وجود دارد؟
• نکات ایمنی:
  • آیا شامپو سبب سوزش و تحریک چشم‌ها می‌شود؟
  • آیا شامپو پوست سر را تحریک می‌کند؟
• ترجیحات اصلی مصرف کننده:
  • قوام شامپو چطور باشد؟(شامپو می‌تواند به شکل مایع یا کرم باشد).
  •  شامپو چه رایحه ای دارد؟
  • آیا راحت می‌شود از شامپو استفاده کرد؟
  • آیا شامپو براحتی در بین موها پخش می‌شود؟
  • آیا شامپو بقدر مطلوب کف تولید می‌کند و قوام و کیفیت کف تولید شده چطور است؟
  • آیا شامپو براحتی شسته می‌شود؟
  • شامپو چقدر موها را نرم و درخشان می‌کند؟
  • بعد از شامپو زدن، شانه کردن و مرتب کردن موها آسان است؟

 

اجزای تشکیل دهنده شامپوها

اگر قرار بود که شامپوها تنها حاوی مواد تمیز کننده باشند و کار آن‌ها فقط این باشد که لایه چربی را از موها و پوست سر پاک کنند، در این صورت موها ، بعد از شامپو زدن حالتی خشن و کدر پیدا می‌کردند و شانه کردن و مرتب کردن آن‌ها مشکل می‌شد. شامپوها حاوی مواد مختلفی هستند و هر کدام از این مواد سبب می‌شود تا استفاده از شامپو برای مصرف کننده قابل قبول باشد. این مواد شامل موارد زیر می‌شوند:

• سورفاکتانت‌ها: در هر شامپو نیاز به استفاده از ترکیبی از سورفاکتانت‌های مختلف است. معمولا وجود فقط یک نوع سورفاکتانت در شامپو تضمین نمی‌کند که شامپو بتواند کار خودش را به درستی انجام بدهد. توجه داشته باشید که برخی از سورفاکتانت‌ها، کارهایی بجز تمیز کردن انجام می‌دهند؛ به عنوان مثال برخی از سورفاکتانت‌ها کف کننده‌های خوبی هستند و برخی دیگر در نرم کردن و حالت دادن به موها نقش دارند.
• مرطوب کننده‌ها: اغلب مرطوب کننده به شامپو اضافه می‌شود، زیرا خاصیت تمیز کننده سورفاکتانت سبب برداشته شدن لایه روغنی طبیعی می‌شود و بدون این لایه روغنی، موها کدر می‌شوند و نرمی خود را از دست می‌دهند و بدین ترتیب، شانه کردن و حالت دادن به آن‌ها مشکل می‌گردد. همچنین موها شکننده شده، انتهاهای آن‌ها لایه لایه می‌شود (موخوره). بطور خلاصه درست است که شامپو چربی اضافی و آلودگی‌های همراه با چربی‌های مو و پوست سر را پاک می‌کند، اما چربی مورد نیاز مو را هم از بین می‌برد. برای برطرف کردن این مشکل، مرطوب کننده به شامپو اضافه می‌شود.
• نرم کننده‌ها (حالت دهنده‌ها یا همان کاندیشنرها): هدف از افزودن کاندیشنر به شامپوها، این است که موها نرم و درخشان شوند و شانه کردن و مرتب کردن آن‌ها آسان‌تر شود. کاندیشنرها از جمله اجزای مهم شامپوهایی هستند که برای موهای خشک یا آسیب دیده به کار می‌روند.
• مواد کف کننده: مواد کف کننده در آب تولید حباب می‌کنند و کف بوجود می‌آورند. توجه داشته باشید که بسیاری از شامپوها بطور موثر تمیز می‌کنند، بدون آن که کف تولید کنند. اما از نظر بازاریابی محصول، وجود مواد کف کننده در شامپو مفید است، زیرا عقیده عمومی بر این است که شامپویی که بهتر کف کند، بهتر تمیز می‌کند.
• نرم کننده‌های آب: موادی هستند که به یون‌های کلسیم و منیزیوم موجود در آب متصل می‌شود و مانع اتصال این یون‌ها به اسیدهای چرب می‌گردند. در صورت اتصال یون‌های کلسیم و منیزیوم به اسیدهای چرب، نمک‌هایی تولید می‌شود که خوب حل نمی‌شوند و این نمک‌ها می‌توانند روی تمیز کنندگی شامپو اثر داشته باشند. این نمک‌ها می‌توانند روی موها را بپوشانند و برق موها را از بین ببرند.
• غلیظ کننده‌ها: موادی هستند که غلظت شامپو را زیاد می‌کنند و البته تاثیری روی قدرت پاک کنندگی شامپو ندارند و فقط به آن ظاهر بهتر و جذاب‌تری می‌دهند. اغلب مردم گمان می‌کنند که هر چقدر شامپو غلیظ‌تر باشد، قدرت تمیز کنندگی بیشتری دارد و ترکیبات آن قوی‌تر است. اما این مسئله درست نیست و قوام یک شامپو الزاما با تاثیر آن مرتبط نیست. البته شامپوی غلیظ‌تر این مزیت را دارد که کمتر احتمال دارد پائین بریزد و وارد چشم مصرف کننده شود.
• مواد درخشان کننده: موادی هستند که به شامپوها اضافه می‌شوند و به آن‌ها درخششی مروارید مانند می‌دهند.
• رنگ‌ها و عطرها: بهتر است از شامپوهایی که حاوی رنگ‌های مصنوعی و یا عطرهای قوی هستند، استفاده نشود؛ چرا که این مواد می‌توانند پوست سر را تحریک کنند و واکنش حساسیتی بوجود بیاورند و حتی به لایه خارجی مو آسیب برسانند.
• مواد نگهدارنده: از جمله مواد نگهدارنده‌ای که به شامپوها اضافه می‌شوند، می‌توان به آنتی‌اکسیدان‌ها اشاره کرد.
• ترکیبات خاص: شامپوها ممکن است حاوی ترکیبات دیگری هم باشند که از آن جمله می‌توان به ویتامین‌های مختلف (مانند ویتامین B و و یتامین E) عصاره‌های گیاهان، تخم مرغ، عسل، جوجوبا و آلوئورا اشاره کرد. گزارش شده است که استفاده منظم از مواد حاوی ویتامین‌های B می‌تواند سبب تقویت موها شود، آن‌ها را مرطوب کند و ظاهری درخشان و سالم به آن‌ها بدهد. البته مطالعات علمی از این گزارش‌ها پشتیبانی نمی‌کنند. در کل بهتر است بخاطر داشته باشید که ساقه مو از کراتین مرده ساخته شده است و در حقیقت بخش خارجی مو نه قابل تغذیه است و نه رشد مو تحت تاثیر ماده‌ای قرار می‌گیرد که به این بخش کراتینی و مرده می‌رسد! اما در هر حال این افزودنی‌های مختلف می‌توانند بر روی ظاهر مو تاثیر داشته باشند و ظاهر مو را براق‌تر و کیفیت آن را لطیف‌تر کنند و به همین دلیل است که استفاده از شامپوهای حاوی این افزودنی‌ها می‌تواند نسبت به استفاده از شامپوهای معمولی تاثیر بیشتر داشته باشد.

شامپوهای ملایم

شامپوهای ملایم برای کودکان و افرادی که پوست حساس دارند، طراحی شده‌اند. این شامپوها سبب سوزش چشم‌ها نمی‌شوند (برخی از ترکیبات موجود در شامپوها در صورت ورود به چشم، سبب سوزش می‌شوند). شامپوهای ملایم دو مشخصه اصلی دارند:

• ترکیباتی که ‌می‌توانند تحریک کننده باشند (بویژه عطرها و نگهدارنده‌های خاص)، در ساختن آن‌ها بکار نرفته است.
• غلظت بالاتری از بتائین‌ها دارند. بتائین‌ها سورفاکتانت‌های نسبتا ملایم هستند که سبب تحریک چشم یا پوست نمی‌شوند.

روش صحیح شستن موها

قسمت عمده موها از مواد کراتینی مرده تشکیل شده است. بنابراین، کوتاه کردن مو (بریدن کراتین مرده) تاثیری بر روی سلول‌های فعال در ریشه موها ندارد و بنابراین اثری بر روی رشد و زنده ماندن آن نمی‌گذارد. اما کشیدن موها می‌تواند روی ریشه آن‌ها اثر بگذارد. بنابراین هنگام شامپو کردن موها، باید با ملایمت (و نه با خشونت) با موها رفتار کرد! نیازی نیست در هنگام شستشو، موها یا پوست سر را با شدت ماساژ بدهید. همین طور باید در هنگام خشک کردن موها هم با ملایمت با آن‌ها رفتار کنید.

افرادی که کم مو هستند یا موهای نازک دارند، باید با ملایمت بیشتری موهای خود را شستشو و خشک کنند.

در هنگام شسشتوی موها نباید از آب بسیار گرم استفاده کرد، چرا که استفاده مکرر از آب بشدت داغ می‌تواند موها را تخریب کند.

باید شامپو بطور کامل از سر شسته شود، چرا در صورت باقیماندن مواد موجود در شامپو بر روی موها و پوست سر، ممکن است تحریک ایجاد شود.